روغن موتور چیست؟
در تمام سیستمهای مکانیکی که تحت فشار زیادی کار میکنند، باید روانکار استفاده شود تا بین قطعات، قرار بگیرد و با کاهش اصطکاک مانع از ساییدگی و خوردگی آنها شود. روغن موتور نیز روانکار مورد استفاده در پیشرانههای درونسوز است که لایه نازکی از آن، بین قطعات قرار میگیرد و آنها را روانکاری میکند تا از ساییدگی آنها جلوگیری شود. البته انواع روغن موتور، کارکردهای دیگری دارد که کمک به خنکشدن و پاکسازی پیشرانه، از آن جمله هستند.

وظیفه روغن موتور
روغن موتور به عنوان روانکار قطعات داخلی موتور به کار میرود. قطعات داخلی پیشرانه با فاصله بسیار اندکی از هم کار میکنند که اگر به شکل درستی روانکاری نشوند، سایش شدیدی بین آنها رخ خواهد داد و پیشرانه را از کار خواهد انداخت.
اولین قطعهای که در اثر روانکاری نادرست آسیب خواهد دید، یاتاقانها و سپس میللنگ است. همچنین روغن به عنوان یک سیال، در خنک شدن موتور نیز تاثیر دارد. چرا که گرمای دریافتی از موتور را با هوایی که به زیر موتور و کارتر برخورد میکند، مبادله میکند. جمعآوری آلودگیهای ناشی از احتراق از دیواره سیلندر نیز، از دیگر کارکردهای روغن موتور است. یک روغن موتور خوب، با وجود بالا رفتن کارکرد، عمر مفید خودرو را نیز افزایش میدهد.
محتویات و افزودنی های روغن موتور
روغن موتور از هر نوعی که باشد، جدا از مواد تشکیلدهنده که بر اساس نفت خام یا ترکیبات ساختنی هیدروکربنی است، افزودنیهایی نیز برای افزایش راندمان و بالابردن خواص خود دارد. این افزودنیها در محصولات تولیدی شرکتهای مختلف میتواند متفاوت و کم و زیاد باشند. اما برخی از آنها به نوعی یکی از اجزای همیشگی در روغن شدهاند.
پاککننده: این افزودنی، خاصیت تمیزکاری روغن را افزایش میدهد تا بتواند دوده و آلودگیهای موجود در پیشرانه را بهتر جمعآوری کند.
افزایش چسبندگی: حالت چسبندگی روغن نباید به نحوی باشد که باعث افزایش اصطکاک بین قطعات شود. از طرفی نباید به شکلی باشد که سریعا از روی قطعات به بیرون بلغزد. از اینرو، با اضافه کردن یک سری افزودنیها، چسبندگی روغن را به نحو مطلوبی افزایش میدهند تا هم اثر بیشتری در روانکاری داشته باشد و هم ایجاد اصطکاک مضاعف نکند.
ضدزنگ و ضدخوردگی: یکی از کارکردهای روغن موتور، جلوگیری از زنگ زدن مجاری داخل موتور در اثر وجود رطوبت در هواست. روغن موتور باید از خوردگی و زنگزدگی قطعات داخلی نیز جلوگیری کند.
ضدسایش: با ایجاد یک لایه محافظ نانو، سطح در حال تماس قطعات پیشرانه را نسبت به سایش مقاومتر میکند.
ترمیمکننده: مثل حالت ضدسایش، با افزودن یک لایه محافظ روی سطح قطعات، خط و خشهای ریزی را که در سطح آنها ایجاد شده، پوشش میدهد و اصطلاحا آنها را ترمیم میکند. این ویژگی برای جداره سیلندرها بسیار کاربردی است. این کار حتی روغنسوزیهای خفیف را نیز از بین میبرد.
نشتیگیری: با ترمیم و برگشت خاصیت قطعات نشتبند مثل کاسه نمدها، میتواند تا حد زیادی به برگشت خاصیت آنها کمک کند و جلو نشتی روغن در اثر خشک شدن این قطعات را بگیرد.
حذف دود: این افزودنی میتواند تا حدودی، دودی را که به علت روغنسوزی، ضعیفی رینگها و خرابی واشر ساق سوپاپ است، کاهش دهد.
پایدارکننده: این افزودنی، مقدار گرانروی روغن را در درازمدت تا حد زیادی ثابت نگاه میدارد و برای پیشرانههایی که در دورهای بالا کار میکنند یا موتوری که در برخی قسمتها ضعفهایی دارد، مناسب است.
آنتی اکسیدان: این افزودنی تا حد زیادی از ایجاد لجن در روغن جلوگیری میکند. وجود لجن، مانع بزرگی در روانکاری صحیح پیشرانه است.
تنظیم گرانروی: این افزودنی باعث میشود تا روغن بتواند در دماهای پایین نیز به راحتی جاری شود و روانکاری را انجام دهد، اما از محدوده گرید و روانی استاندارد خود خارج نشود.
انواع روغن موتور
روغن موتور دارای انواع گوناگونی است و میتوان آن را بر اساس فاکتورهای مختلفی، دستهبندی کرد. یکی از رایجترین دستهبندیهای روغن موتور، بر اساس گرید آن است که به مونو گرید و مالتی گرید تقسیم میشود. ضمن اینکه از نظر ساختار نیز شامل مینرال، سنتتیک و نیمه سنتتیک و همچنین روغن فلاشینگ است.
روغن مینرال
روغن مینرال یا پایه معدنی یا ارگانیک، سادهترین نوع روغن موتور است که از نفت خام تهیه میشود. این روغن فاقد افزودنیهای خاص است و ممکن است تک درجه یا چند درجه نیز باشد.
روغن نیمه سنتتیک
این نوع روغن ترکیبی از روغن مینرال با یک سری افزودنیهاست. این روغن نه به کاملی روغن تمام سنتتیک است و نه بهسادگی مینرال. افزودنیهای این روغن باعث میشود تا در دمای بالا و شرایط سخت مثل دورهای بالای موتور، توانایی و تحمل بالاتری در برابر گرمای ناشی از کار زیاد داشته باشد.
روغن سنتتیک
این روغن مثل روغن مینرال از نفت خام به دست نمیآید. بلکه از ترکیب هیدروکربنها و مواد شیمیایی تهیه و به آن افزودنیهایی اضافه میشود تا عملکرد بهتری داشته باشد. برای مثال، افزودنیهایی برای جاریشدن بهتر در مجاری موتور، ضدخورندگی، چسبندگی بهتر در حین روانکاری، کاهش میزان تبخیر روغن، افزایش عمر روغن و…. روغن سنتتیک قیمت بالاتری از دیگر انواع روغن دارد و میتوان گفت در حال حاضر بهترین روغن موتور از نظر نوع ساخت و ترکیب است.
روغن فلاشینگ
این نوع روغن اصلا برای روانکاری به کار نمیرود و در واقع مایعی برای تمیزکاری موتور است. وقتی به علت لجن گرفتن پیشرانه، نیاز است تا آن را تمیز کنیم، از روغن فلاش استفاده میشود. ضمن اینکه وقتی قرار است نوع روغن از نظر مینرال، نیمه سنتتیک یا تمام سنتیتک تغییر کند، از روغن فلاش استفاده میشود تا باقیمانده روغن قبلی به طور کامل از موتور تخلیه شود. بر طبق دستورالعمل این نوع روغن، باید بعد از اضافهکردن به موتور و کارکرد پیشرانه در حدود ۵ تا ۱۵ دقیقه در حالت درجا، کل روغن را تخلیه کرد. بهتر است در زمان استفاده با کارشناس خودرو یا مکانیک ماهر، مشورت شود.
روغن موتور تک درجه
گرانروی روغن که در اصطلاح عموم به نام درجه روغن نیز شناخته میشود، معرف و بیانگر مقدار سفتی و مقاومت روغن در برابر جاریشدن است. روغن تک درجه یا مونو گرید که معمولا گرانروی آن بین ۱۰ تا ۵۰ است، فقط یک درجه و گرانروی دارد و برای موتورهای دوزمانه و پیشرانههای قدیمی، موتورهای صنعتی مثل سمپاش، موتور آب و… مناسب است.

روغن موتور چند درجه ای
این روغن موتورها برای یک بازه گرمایی ساخته شدهاند و به همین خاطر با تغییر دمای موتور در حین کارکرد، مقدار مشخص و مناسبی از گرانروی خود را حفظ میکنند و باعث میشود تا روغن از مقدار مشخصی سفتتر یا روانتر نشود و در نتیجه روانکاری خود را با تغییر دمای پیشرانه، به نحو مطلوبی حفظ کند. برای نمایش این فاکتور از دو عدد در دو طرف حرف W استفاده میشود. برای مثال میتوان به 5w30 و 10w40 و… اشاره کرد.
ویژگی های روغن موتور مناسب
روغن موتور مناسب برای خودرو باید با گرانروی توصیهشده از سوی خودروساز، مطابقت داشته باشد.
همچنین کیفیت روغن که با استاندارد API نشان داده میشود، باید مطابق با توصیه و سفارش شرکت سازنده خودرو باشد.
روغن را نه بیشتر و نه کمتر از حجم استاندارد، داخل موتور نریزیم.
بهتر است حداکثر در هر دو مرحله تعویض روغن، فیلتر روغن موتور را نیز تعویض کنیم. البته خودروسازان براساس نوع پیشرانه و تکنولوژی فیلتر موتور، ممکن است دستورالعمل دیگری نیز داشته باشند.
حتما از روغنهای شناختهشده و باکیفیت استفاده کنیم و همچنین روغن را از مراکز معتبر بخریم تا گرفتار روغن موتورهای تقلبی نشویم.
اگر برای پیشرانه، روغن از نوع مینرال یا سنتتیک یا نیمه سنتتیک سفارش داده شده است، حتما همان نوع مخصوص را تهیه کنیم.
فراموش نکنیم که افزایش کیفیت روغن مورداستفاده، میتواند امتیازاتی داشته باشد. اما کاهش میزان آن، مشکلاتی را در پیش دارد که برای خودروهای امروزی با پیچیدگیهای بالا، خطرساز است.
ضمن اینکه در بسیاری از مواقع مثل پیشرانههای ساده و با فناوری قدیمی، ارتقای روغن به نیمه سنتتیک یا تمام سنتیتک که مورد نیاز خودرو نیست، فقط هزینه را افزایش میدهد و بهتر است به جای این کار، روغن را در سررسیدهای کوتاهتری تعویض کنیم.
همچنین بهتر است برای کاهش هزینه، از روغنهایی که سازنده برای آن، کارکردهای بیشتری اعلام کرده است، استفاده کنیم.